Pewnie większość Gruzinów mówi po rosyjsku! - często można usłyszeć takie komentarze od Polaków. Czy jest to prawdą?
W Gruzji językiem narodowym i państwowym jest gruziński. Język kształtował się razem z rozwojem kraju i został zapisany w Konstytucji Gruzji. Istota języka jest o tyle ważna, że nie jest on jedynie narzędziem komunikacji ani nawet tylko nośnikiem informacji kulturowych czy tradycji. Jego znajomość lub nieznajomość może budzić poczucie wyobcowania lub swojskości.
Około 70 lat członkostwa w ZSRR i wcześniej ponad 100 lat wspólnej historii z Imperium Rosyjskim spowodował różne negatywne skutki. Wszystko się zaczęło od 1801 (1801-1917) roku gdy Gruzja dołączyła do Imperium Rosyjskiego. Skutkiem tego było to, że Imperium Rosyjskie zlikwidowało modlitwy po gruzińsku, w szkołach została wprowadzona obowiązkowa nauka po rosyjsku oraz duża cenzura językowa, zaczęły się konflikty językowe pomiędzy różnymi grupami etnicznymi na terytorium Gruzji (Tabidze 2005, 9-12).
Po rewolucji październikowej w 1917 roku, Gruzja osiągnęła niepodległość. Od tego momentu powoli zaczyna się wspieranie i wzbogacanie języka gruzińskiego. Powstał pierwszy Państwowy Uniwersytet w Tbilisi oraz inne instytucje naukowe. Sytuacja stabilizacji w kraju nie trwała jednak długo. W 1921 roku Armia Czerwona zaatakowała demokratyczną republikę Gruzji w celu przyłączenia kraju do RFSRR. Językiem prestiżowym i priorytetowym stał się rosyjski, została stosowana taka polityka językowa aby współgrała ona z polityką radziecką. Od momentu dołączenia Gruzji do Związku Radzieckiego zaszły wielkie zmiany na płaszczyźnie językowej i kulturowej.
W roku 1975 została wprowadzona nowa zasada, według której wszystkie instytuty naukowo-badawcze oraz dydaktyczne, które mogły nadawać stopień naukowy, musiałby funkcjonować po rosyjsku[1]. Nowe prawo nakazywało rosyjskojęzyczność nie tylko pracownikom, ale również studentom. Wszelkie przejawy naukowości, dydaktyki czy czegokolwiek noszącego znamiona tekstów czy to naukowych, czy popularnonaukowych miały funkcjonować wyłącznie w języku rosyjskim.
W latach 80. XX w. rosyjski był wspólnym językiem wszystkich krajów podlegających Związkowi Radzieckiemu. W tych czasach rosyjski górował nad innymi językami, nie znając go trudno było znaleźć pracę czy rozwijać się zawodowo. Naturalnie taka sytuacja spowodowała wzrost liczby szkół z rosyjskojęzycznym programem nauczania. Wzrosła również liczba osób dwujęzycznych. Część populacji za język ojczysty zaczęła uznawać nie swój etnicznonarodowy język, a rosyjski (Markozia 2016, 17).
Mimo tego, że gruziński był oficjalnym językiem państwowym, często był on traktowany na tym samym poziomie co inne języki innych grup etnicznych mieszkających na terenie Republiki Gruzińskiej. Od początku sowietyzacji w Gruzji istniały jednojęzyczne szkoły w ponad 10 językach (Kobaidze, Czanturia 2000, 213). „Każda grupa narodowa niezależnie gdzie ich państwo się znajdowało, mogła się uczyć na własnym języku” – taka decyzja była spowodowana z kilku powodów:
1. żeby więcej osób umiało czytać i pisać; Rząd Radziecki łatwiej mógłby przekazać swoje idee np. przez czasopisma;
2. zmniejszenia wartości języka gruzińskiego, żeby w Gruzji każdy język miał te same prawa. Język rosyjski pozostałoby na najważniejszym poziomie, a np. język gruziński, ormiański, azerbejdżański byłby na tym samym poziomie (Kobaidze, Czanturia 2000, 213-214).
M. Golińska pisze, że w czasach ZSRR w niektórych republikach język rodzimy uznawany był za gorszy:"Jak zauważa Zajączkowski: »Na Białorusi wstyd było mówić po białorusku, gdyż oznaczało to, że człowiek przybywa z głębokiej, nieoświeconej prowincji«. W innym miejscu pisze: »mówić po baszkirsku, jakucku, tatarsku było wstyd. Na dodatek można było usłyszeć obraźliwe określenia – tatarwa, nacmien, czarnuch, czurek. Należy jednak zauważyć, że taka sytuacja dotyczyła właściwie wyłącznie miast, gdzie poziom rusyfikacji był najwyższy" (Golińska 2012, 36). To nie dotyczyło Gruzji. Język rosyjski był „przydatnym” językiem ale Gruzini nigdy nie identyfikowali się z nim (poza pojedynczymi osobami). Przytoczone przykłady pokazują, jaka duża była presja wywierana na Gruzinów w kwestii pozbywania się kultury narodowościowej czy języka, ale Rusyfikacja nie dotyczyła tylko Gruzji (np. społeczeństwo polskie zaczęło się stykać z językiem rosyjskim już od początku XVIII wieku).
Po „Rewolucji Róż” w 2003 roku, kiedy upadł rząd E. Szewardnadzego młody przywódca M. Saakaszwili przeprowadził różne zmiany między innymi w systemie edukacyjnym. Od 2005 roku zmiany stały się bardzo zauważalne w całym kraju. Saakaszwili wielokrotnie wspominał, że po reformie antykorupcyjnej i antykryminalnej zmiana w systemie edukacyjnym była najbardziej efektywną reformą. Zmiany dotyczyły również polepszania znajomości języka państwowego, wspierania języków mniejszości oraz zmian w zakresie nauczania języków obcych. Jeśli wcześniej (nawet po upadku Związku Radzieckiego w 1991 roku) rosyjski był wciąż dominującym językiem obcym, to po rewolucji, a szczególnie od 2010 roku najpopularniejszym językiem obcym stał się angielski. Nowe pokolenia w Gruzji, które są wychowywane w nowym systemie mają inne wartości czy świadomość narodową. Zmiany w świadomości zauważalne były już kilka lat po upadku ZSRR.
Podsumowując: na pytanie czy większość w Gruzji mówi po rosyjsku, odpowiedź jest NIE! Mówią ci, który wychowali się w ZSRR a dla reszty Gruzinów rosyjski jest takim językiem obcym jak każdy inny język, dlatego z młodszymi osobami już trudno jest dogadać się po rosyjsku.
Bibliografia:
1. Golińska M., 2012, Naród radziecki w etnopolityce ZSRR, w: Załęski P., Breslavskaia E., Włodarkiewicz M., (red.), 2012, Tożsamość narodowe na obszarze postradzieckim. Między dziedzictwem a tradycją wynalezioną, Warszawa.
2. Kobaidze M., Czanturia R., 2000, On some factors determining the language orientation, N.4, w: Putkaradze T., (red.), Kartvelian heritage, Kutaisi.
3. Markozia N., 2016, Language discussions in the 80ies of the XX century in Georgia (According to the press material of this period), Tbilisi.
4. Tabidze M., 2005, Problems of the Georgian Language and its functioning Factors in Georgia, Tbilisi.
[1] „Постановление №1067 о положении и порядке присуждения ученых степеней и присвоения ученых званий“ (Ustawa 1067 o nadaniu stopni naukowych i nadaniu tytułów naukowych).
© Opracowanie własne
G.Kobakhidze
Komentarze
Prześlij komentarz