Tamada - mistrz gruzińskiej ceremonii

W Gruzińskiej tradycji ważną osobą każdej uczty jest Tamada, jako słowo istnieje od XIX wieku w słownikach i literaturze[1], ale to nie znaczy, że wcześniej go nie było, trudno sobie wyobrazić Gruzina nie wznoszącego toastów czy nie pijącego wina. Wcześniej zapewnie istniał instytut tamady, ale po prostu pod inną nazwą. Co potwierdzają badanie archeologiczne, podczas prac, w miasteczku Wani odkryto pomnik tamady trzymającego róg,  ten pochodzi jeszcze z czasów przed Chrystusem VII w. W 2007 w Tbilisi postawiono pomnik tamady która jest dokładną jego kopią.

 Według jednej wersji wyraz ten pochodzi od słów “tawi”- głowa i “magida” – stół. W sumie oznacza to, że tamada jest “głową stółu”. Druga wersja mówi, że tamada pochodzi od słowa “tawi” – głowa I “mada” – apetyt, a tym samym tamada to “pobudzający apetyt”^[2].  W dokumentach etnograficznych jest zapisane,  że rodzina dawno temu próbowala, aby nauczyć dziecko instytutu tamady. Te wszystkie tradycje trochę inaczej wygladają własnie w górach. W regionie Tianeti nie wybierali sobie tamady, tamadą mogła być ta główna osoba, albo ten kto miał to samo nazwisko, w rodzinie najstarsza osoba. Oprócz słowa tamada, używane było słowo  z języka turyckiego tolumbaszi^[3].

Tamada jest więc mistrzem ceremoni, każdy stół musi mieć tamadę. On wznosi toasty, on wyznacza hierarchie gości, zezwalając na alawerdi, (czyli toasty wznoszone przez gości), on prowadzi biesadników przez stary rytuał stołu[4]. Dobry tamada to prawdziwy artysta, oryginalny mądry toast może trwać nawet 20 minut. Sztuką jest wznosić toast tak, by olśnić zgromadzoną dookoła stołu publiczność.

Bycie tamadą podczas supry to zaszczyt i ciężka praca, dlatego też jest nim zawsze mężczyzna, ponieważ kobiety uważa się za te, które mają słabszą głowę i którym nie przystoi pić zbyt wiele alkoholu (a często pije się ze specjalnego naczynia w kształcie rogu o pojemności nawet pół litra, wychylając go naraz). Rzadko, nawet w dzisiejszych wyzwolonych czasach tamadą bywają kobiety. Nie każdy może nim być, nie każdy na to zasługuje, a na tym, który już nim zostaje, spoczywa wielka odpowiedzialność. Tamada ma ściśle wyznaczone prawa i obowiązki. W niektórych regionach kraju nadal niemile widziane jest nawet wyjście tamady do toalety podczas supry – świadczy to bowiem o braku wytrzymałości. Trzeba być twardym, nawet wobec potrzeb własnego organizmu.

Podczas supry tamadą jest zazwyczaj najstarszy uczestnik biesiady, nierzadko gospodarz, czasem też najważniejszy z gości. Najlepiej zaś gdy zna on osobiście jak najwięcej ludzi siedzących przy stole, by na temat każdego mógł wznieść toast i tym samym uhonorować jego obecność. Dobry tamada musi posiadać następujące umiejętności:

1.       Musi posiadać szczegółową wiedzę na temat tradycji gruzińskich toastów, znać ich kolejność, postępować zgodnie z regulaminem wygłaszania toastów;

2.      Musi być świadomy historii gruzińskiej prozy, poezji, folkloru ludowego, mieć dobrą prezencję, na którą ludzie zwrócą uwagę;

3.      Musi umieć pić dobrze (ale nie oznacza to, że ma pić za dużo);

4.      Powinien posiadać poczucie humoru, być błyskotliwy oraz posiadać umiejętności mistrza  sztuki oratorskiej, prowadzić suprę według stosownej kolejności, mieć talenty muzykalne – umieć śpiewać i tańczyć;

Wyznaczników określających dobrego tamedę jest znacznie więcej, są na tyle ważne, że poniżej przedstawiono ich zestawienie, które pomoże w lepszym zrozumieniu tematu. Poniższe wyznaczniki wprowadzają również rozróżnienie typu tamady w zależności od posiadanych przez niego umiejętności:

-   Genialny tamada : musi spełniać wszystkie wymienione warunki, dozwolony jest jedynie brak talentu muzycznego.

-   Dobry tamada:  może nie znać gruzińskiej prozy, poezji, folkloru ludowego.

-  Normalny tamada: dopuszczelne jest by nie był osobą dobrze mówiącą.

-   Mniej niż normalny tamada:  może nie znać prawidłowej kolejności przebiegu supry.

-   Zły tamada: to taki, który umie tylko pić  i nic więcej, a dodatkowo jest niezwykle nachalny w zachęcaniu do jedzenia i picia.

Gdy Tamada zaczyna mówić, należy lekko unieść kielich i trzymać go w górze aż do końca toastu. Nie wolno wówczas jeść ani rozmawiać, nawet wtedy gdy wszyscy już dobrze znają temat toastów[5].

Tamada jest jak zawód, którego nie można się nauczyć w szkole czy na uniwersytecie, trzeba mieć talent, charyzmę i wyjątkowe umiejętności twórcze.  Czasami Tamada otrzymuje pieniądze za wykonywanie swojej profesji. Wysokość pensji jest ustalana pomiędzy tamadą, a osobą która go zaprosiła. Wiek tamady  nie ma znaczenia, nie mniej jednak przyjęło się, że najczęściej profesje tą sprawuje osoba w średnim wieku 30-40 lat. Funkcja gruzińskiego tamady jest bardzo interesująca, tamada ma na celu m.in. utrzymywać porządek podczas pica, zabawiać słuchaczy, a nawet wygłaszać mądre przemówienia. Istnieje przypuszczenie, że tamada może nie wywodzić się z rdzennie gruzińskiej tradycji. To podejrzenie umacnia fakt, że  tamadę możemy spotkać także w innych krajach, m.in. w Mongolii i Kazachstanie.

            Przeprowadzono sygnalne badania dotyczące pochodzenia gruzińskiego tamady, które wykazały, że jego gruzińskie, mongolskie i kazachskie korzenie są bardzo różne (ważny jest jednak fakt, że tradycja tamady jest obecna w tak wielu kulturach). Na przykład w Kazachstanie tamada - osoba, prowadząca wielkie imprezy, takie, jak wesele, urodzinowe jubileusze, imprezy dla pracowników firm (z okazji Nowego Roku albo innego wydarzenia). Czasami na wielkich imprezach - suprach tamada to osoba bardzo znana, kabareciarz, śpiewak albo aktor teatralny. Również w tradycji kazachskiej, kiedy są zapraszani goście albo odbywa się wielka impreza, na przykład przyjęcie w gronie znajomych,  konieczna jest obecność prowadzącego, który ustala kolejność wygłaszających toasty. Wówczas zazwyczaj wybierana jest osoba z poczuciem  humoru i błyskotliwa, która zna wszystkich gości i wie, w jakiej kolejności ustalić toasty.  Do zadań tamady należy dbanie o miłą i sympatyczną atmosferę wieczoru, dobry humor gości przez cały wieczór oraz o to, żeby razem dobrze się bawili, ponieważ prawie zawsze na kazachskie wesele zapraszanych jest dużo osób. Tamada powinien potrafić żartować, śpiewać, prowadzić różne gry i konkursy dla zaproszonych.  Musi wiedzieć,  w jakiej kolejce zaproszeni będą wznosić toasty, przedstawiać po imieniu i prezentować osobę, która będzie wygłaszała toast (na przykład rodziców panny młodej, koleżanki, rodzeństwo itd.)  Co ciekawe, nie jest ważne, kim jest tamada: mężczyzną czy kobietą, chociaż częstszym przypadkiem jest oczywiście męski tamada. (Zauriesz, studentka z Kazachstanu).

Instytucja tamady jest równie ważna w tradycji gruzińskiej jak w opisanej wyżej tradycji kazachskiej. Przy stole obowiązuje określona sekwencja toastów, a kolejności pilnuje tamada. Tylko on rozpoczyna kolejny temat. Pierwszy toast zgodnie z tradycją powinien być wzniesiony za Boga, potem nierzadko przychodzi kolej na Świętego  Jerzego, patrona Gruzji. Kolejność toastów jest jednak różna w zależności od regionu jak również od powodu z jakiego organizowana jest Supra. Tamada przedstawia z jakiej okazji, zgromadzono wszystkich przy jednym stole. Potem wznosi się kielich m.in. za rodziców, przyjaciół, ojczyznę, przodków, miłość, etc^[6]. Kiedy tamada przemawia, wszyscy trzymają kielichy najpierw w górze, a potem coraz niżej i niżej, bo toast trwa i trwa, a ręka zaczyna pobolewać. Po skończonym toaście wszyscy głośno się pozdrawiają słowem „gaumardżos!”[7], tłumaczone jest po prostu jako gruzińskie „na zdrowie”.

© Opracowanie własne 

G.Kobakhidze

---

[1] L. Bregwadze, Toast i jego kompensacyjny charakter, The national Parliamentary library of Georgia, Tbilisi 2004 №4.

[2] J. Kiładze, Tradycyjna kuchnia gruzińska, Warszawa 2011.

[3] toplum başı

[4] A. Dziewit-Miller, M. Meller, Gaumardżos, Opowieści o Gruzji, Warszawa 2011.

[5] A. Dziewit-Miller, M. Meller, Gaumardżos, Opowieści o Gruzji, Warszawa 2011, s. 87.

[6] Tamada może powiedzieć do któregoś ze ucztujących słowa alawerdi szentan war. Stanowi to dowód uznania i wyróżnienia, zaś wskazana osoba kontynuuje toast, który przeważnie wznosi się za współbiesiadników.

[7] A. Dziewit-Miller, M. Meller, Gaumardżos, Opowieści o Gruzji, Warszawa 2011.