Gruzińska Supra i biesiada

Słowo supra, wywodzi się z języka arabskiego, dosłownie tłumacząc jest to „obrus”, ale oznacza także gruzińską biesiadę, kolację. W języku gruzińskim jako synonim używane jest również słowo trapezi, pochodzi ono z języka greckiego i należy raczej do terminologii kościelnej (Czikobava, red., 1960). Supra ma za zadanie łączyć biesiadników, przy stole, na którym znajduje się pożywienie. Co więcej, gruzińska supra od 17 marca 2017 roku jest na liście niematerialnego dziedzictwa kulturowego UNESCO. Jest to jeden z czynników, który miał wpływ na podjęcie przeze mnie tego tematu. Niezwykłość supry i jej elementów jest tak oryginalną i ciekawą formą dziedzictwa, iż postanowiłam ją przybliżyć polskiemu odbiorcy. Ponadto jest bardzo mało literatury w języku polskim poświęconej temu zagadnieniu, które na to zasługuje.

Gruzińska supra nie ma skomplikowanej struktury. Podstawowymi jej elementami są wino, jedzenie, toasty i śpiew (nawet istnieje specjalna piosenka pod nazwą Supruli (od supry)). Należy jednak podkreślić, że każdy region ma swoją własną odrębną tradycję. Regiony, takie jak Kachetia, Imeretia, Megrelia, Swanetia, Chewsuretia itd., mają swoje charakterystyczne potrawy. Proces przygotowania dań może też być różny, ale wszystkie te elementy składają się na jedną i te samą gruzińską suprę. Stół –zarówno w wymiarze materialnym jak i duchowym – zależy wyłącznie od ludzi, którzy mają ochotę pobyć razem. Gruzińska uczta jest niezwykle zaskakująca i może pojawić się nagle, wszędzie, nawet w najdziwniejszym dla nas miejscu.

Trudno stwierdzić, od kiedy istnieje tradycja biesiady w takiej formie, jaką spotykamy dziś w Gruzji. Według jednej z najpopularniejszych teorii tradycja ta wywodzi się z XIX wieku, podczas trwania rosyjskiej kolonizacji Gruzja wówczas straciła niepodległość, a naród gruziński znalazł sposób zachowania tożsamości ,tworząc indywidualny „rytuał”, który odzwierciedlał ich charakter. Supra zrodziła się jako kompensacja stylu życia, który pod rządami obcego mocarstwa był niemożliwy. Duża część gruzińskich (i nie tylko) badaczy nie zgadza się jednak z tą teorią, ponieważ uważają, że supra jest tak ważnym elementem gruzińskiej kultury, i niemożliwe jest, aby ta tradycja była tak młoda (Sturua, 2006, 13-20).

W kulturze gruzińskiej supra nie jest tylko okazją do picia i zabawy, ale rytuałem. Wyróżnia się trzy podstawowe rodzaje uroczystości:

- codzienna supra (ყოველდღიური სუფრა) – codzienny posiłek: śniadanie, obiad, kolacja;

- lchinis supra (ლხინის სუფრა) – okazja do spotkań w momencie radosnych wydarzeń, takich jak: święta, wesela, urodziny, narodziny dziecka;

- cziris supra (ჭირის სუფრა) – powodem spotkania są smutne wydarzenia, pogrzeb, rocznica śmierci, dzień zmarłych (Tezelishvili, 2008, 227-228).

Opis: supra w Batumi, z moimi ukochanymi turystami 

Uroczystości możemy podzielić na rodzinne i „publiczne”. Do pierwszych zaliczają się supry, podczas których spotyka się tylko rodzina, tak jak z okazji świąt Bożego Narodzenia, Wielkanocy, innych świąt religijnych czy prywatnych. Na „publiczne” supry zaprasza się więcej osób: znajomych, przyjaciół, sąsiadów. Takie supry są organizowane podczas ślubu, pogrzebu, rtveli (rtveli czyli winobranie – świętowane zwłaszcza w regionie Kachetii. Winogrona dają sok, z którego można potem produkować wino, a wszystko to pochodzi od Boga, więc winobranie jest odpowiednią przyczyną do urządzenia supry). Każdy region może również mieć swoje własne święta, które są celebrowane poprzez suprę, np. dni świętych patronów. Małe miasteczka i miejscowości organizują specjalne supry w dniu świętych, od których imienia pochodzi ich nazwa – św. Nino, św. Maria, św. Giorgi itd.

  Supry również mogą różnić się w zależności od sytuacji: uczta, która jest zaplanowana z góry (ślub, zaręczyny, parapetówka), lub organizowana na bieżąco: uczta bez okazji, wizyta niezapowiedzianych gości itd. (w Gruzji naturalne jest to, że gość może przyjść bez zapowiedzi). Podczas supry można poznać człowieka – to, jakim jest on naprawdę (jak się zachowuje przy stole, jaki ma charakter, będąc pod wpływem alkoholu). Dlatego, gdy chce się lepiej kogoś poznać, powinno się go ugościć w domu na suprze. Do dziś zaprasza się kandydata na męża w celu upewnienia się, czy jest on dobrym wybrankiem. Powyższe przykłady pozwalają na stwierdzenie, że supra może spełniać różne funkcje tj.:

- sakralną, religijną;

- komunikacyjną: ludzie mogą się spotkać, wymienić informacje, lepiej się poznać, sprzyja temu picie wina, przez co stają się bardziej otwarci, mają lepsze poczucie humoru, mogą pokazać swoje prawdziwe oblicze;

- relaksacyjną: kiedy supra jest dobra, można odpocząć, zapomnieć o problemach i troskach dnia codziennego.

Opis: supra w Katowicach 

Supry różnią się potrawami i tematyką toastów. W Gruzji największą wagę przywiązuje się do cziris supry, którą zawsze należy wcześniej przygotować. Powodem do wstydu jest niewyprawienie supry dla zmarłego – nawet jeśli rodzina jest biedna, musi takie przyjęcie zorganizować, choćby skromne, ale powinno się odbyć. W przeciwieństwie do lchinis supry, którą niekoniecznie zawsze należy urządzać. Cziris supra to tzw. stypa, sama ceremonia nosi nazwę qelechi.

Tradycja qelechi istnieje od dawna w Gruzji, czasami są dopuszczalne jej modyfikacje, ale nie są one znaczące. Nawet jeśli nie obchodzi się tradycji supr, qelechi należy zrobić. Na qelechi zaprasza się rodzinę zmarłego, znajomych, przyjaciół. Liczba uczestników stanowi od 150 do nawet 4 000 osób (Sokhadze, 1985: 38), przez co szybko staje się wielką imprezę. Według tradycji trwania stypy powinna być ona krótka, toasty niezbyt długie a liczba uczestników mniejsza, ponieważ ważniejszy jest sam rytuał niż jedzenie.

W dzisiejszych czasach zaproszonych osób może być bardzo dużo, często ludzie zapominają z jakiego powodu są na suprze, piją i jedzą bez umiaru, rozmawiają głośno i nieodpowiednio się zachowują (Sokhadze, 1985: 39-40). W przeciwieństwie do polskiej tradycji, za suprę nie płaci tylko rodzina zmarłego, jest to impreza, w kosztach której partycypują wszyscy uczestnicy. Po 40 dniach od śmierci zmarłego odbywa się kolejna sakralna uroczystość – cziris supre. Do XX wieku chiris supra była bardziej skromna. W czasach Związku Radzieckiego możne rodziny starały się pokazać, że stać ich na zorganizowanie bardzo wystawnej uczty, od tego czasu ilość jedzenia powiększyła się i do dzisiaj tak zostało. Ze względu na regionalne zróżnicowanie kuchni, w skład cziris supry wchodzą jeszcze inne charakterystyczne potrawy. W górach Gruzji podczas stypy uczta jest skromniejsza i ma charakter rytualny. Jednym z takich regionów jest Swanetia.

 Źródła i literatura

Chardin J., 1935: Podróż w Gruzji.  Tłum. V. Barnovi. Tbilisi.

CzikobavaA., red., 1960: Słownik języka gruzińskiego. T. VI. Tbilisi. 

gegeshidze M., 1978: Kultura etniczna i tradycje. Tbilisi.

Marshall lang D., 1972: Dawna Gruzja, tłum. W. Hensel, Warszawa.

Materski W., 2010: Gruzja.  Warszawa.

Nadareishvili G., Khetsuriani J., 1979: Tradycja i nowoczesność. Tbilisi.

Sokhadze A., 1985: Kryteria obyczajów i reguł. Tbilisi.

Staszczak Z., red., 1987: Słownik etnologiczny, terminy ogólne.Warszawa –Poznań.

Sturua G., 2006: Nasza supra gruzińska. Tbilisi.

Tezelishvili S., 2008: Historia supry. Tbilisi.

TofhishviliR., red., 2010: Gruzińska etnografia/etnologia. Tbilisi.

Summary

A Georgian feast does not boast a complex structure. Its basic elements constitute wine, food, proposing a toast. However, one should emphasise that each region has its own tradition. The process of the preparation of dishes may vary, but all elements are combined to form the Georgian supra. The table – in its material dimension – depends exclusively on people who intend to spend some time together. It may appear unexpectedly, anywhere – in the most bizarre location. The purpose of a Georgian feast is to bring together both the revellers and the table on which food and drink is served. It is difficult to say when the tradition of the feast that is featured in Georgia today originated. According to one of the most popular theories, this tradition dates back to the 19th century.

© Opracowanie własne 

G.Kobakhidze