W rozwoju pisma gruzińskiego wyróżnia się dwa główne okresy: starogruziński do XI wieku oraz nowogruziński od XII wieku. Do starogruzińskiego okresu zalicza się alfabety asomtawruli i nuschuri, do nowogruzińskiego alfabet mchedruli. Badacze, takie jak Tamaz Gamkrelidze, Arnold Czikobawa, Iwane Dżawachiszwili itd., przez bardzo długi czas porównywali asomtawruli do innych pism za pomocą analizy graficznej oraz fonetycznej. Nie było łatwością ustalenie na bazie jakiego alfabetu ukształtował się alfabet gruziński. W pierwszej kolejności asomtawruli został porównywalny do semickiego, później do starogreckiego. Co do pochodzenia pisma gruzińskiego istniały głównie dwie teorie:
a) asomtawruli powstał na bazie semickiego;
b) asomtawruli powstał się na bazie starogreckiego.
Opis: fenicki (później jako semicki), starogrecki, starogruziński
Niemiecki historyk Victor Gardthausen był pierwszym badaczem który próbował udowodnić grecką teorię powstania alfabetu asomtawruli. Ta wersja cieszy się popularnością wśród gruzińskich językoznawców i historyków. Tamaz Gamkrelidze również uważa, że asomtawruli ma greckie pochodzenie. Badacz każdą literę w alfabecie gruzińskim porównuje do liter alfabetu greckiego oraz semickiego i wspomina, że 27 liter w alfabecie jest poukładanych tak, jak w greckim, pozostałe litery są dodane później i mogą być typowe tylko dla alfabetu gruzińskiego (Gamkrelidze 1989, 149).
Iwane Dżawachiszwili nie zgadza się z teorią greckiego pochodzenia pisma i uważa, że pod względem porządku liter w alfabecie możemy mówić o semicko-fenickiej genezie alfabetu asomtawruli. Autor bardzo ostrożnie formułuje twierdzenia, swoje podejście nazywa hipotezą i oczekuje znalezienia innych, bardziej konkretne dowodów na ten temat (Dżawachiszwili 1949, 234-236). Zdaniem Dżawachiszwilego możemy stwierdzić graficzne podobieństwo między alfabetem gruzińskim i takimi alfabetami jak nabatejski[1], palmyreński (nabatejsko-palmyreński)[2] czy nawet sabejski ale to nie pozwala mówić o ich podobnym pochodzeniu, chociażby ze względu na ich dalekie położenie geograficzne (Dżawachiszwili 1949, 233). Badacz dalej pisze, że alfabet gruziński jest uporządkowany według alfabetu semicko-greckiego i dzieli się na część podstawową i dodatkową. W podstawowej części alfabetu litery do „q” (Ⴕ), podobnie jak w greckim, są ułożone według porządku alfabetu semickiego (ostatnią literą w semickim jest X), od litery „q” (Ⴕ), która kiedyś była również ostatnią literą w alfabecie gruzińskim, litery są dodane. Można wywnioskować, że najpierw powstała podstawowa część alfabetu, a późnej podczas rozwoju wstawiono te dodatkowe litery, typowe dla alfabetu gruzińskiego: g, k, ś, ć, c, dz, ts, cz, ch, dż, h (ღ, ყ, შ, ჩ, ც, ძ, ჭ, ხ, ჯ, ჰ) (Dżawachiszwili 1949, 200-203).
Są również badacze które twierdzą (np. R. Pataridze), że alfabet gruziński nie ma ani greckiego ani semickiego pochodzenia. Z powodu braku wystarczających dowodów trudno jest jednoznacznie wskazać na bazie jakiego alfabetu ukształtował się gruziński.
Bibliografia:
D. Diringer, Alfabet czyli klucz do dziejów ludzkich, Warszawa 1972.
I. Dżawachiszwili, Gruzińska paleografia, Tbilisi 1949.
T. Putkaradze, Historia języka gruzińskiego, Kutaisi 2006.
T. Mczedlidze, Asomtawruli, nuschuri, mchedruli, Tbilisi 2008.
T. Gamkrelidze, Alphabet writing and the old Georgian script , Tbilisi 1989.
[1] Nabatejczycy są plemionami koczowników mówiącymi po arabsku i zamieszkującymi obszary między Arabią północną, Transjordanią a Synajem. Językiem inskrypcji nabatejskich jest aramejski z wpływami arabskimi.
[2]Palmyra – starożytne miasto położone na Pustyni Syryjskiej. Alfabet palmyreński był pismem piszącej po aramejsku ludności Syrii Seleucydów w II i na początku I wieku p.n.e.
© Opracowanie własne
G.Kobakhidze
Komentarze
Prześlij komentarz